Szczerbińska z Konopackich Halina, właśc. Leonarda Kazimiera 1.v. Matuszewska, pseud.: Czerbieta, Helen George (1900–1989), lekkoatletka, mistrzyni olimpijska.

Ur. 26 II (w literaturze czasem błędnie 11 XI) w Rawie w rodzinie mieszczańskiej, była najmłodszym dzieckiem Jakuba Konopackiego (1863–1952) i Marianny z Raszkiewiczów (1868–1953). Brat Haliny, Tadeusz Lucjan (1895–1990), był lekkoatletą i piłkarzem, współzałożycielem Klubu Sportowego «Polonia» w Warszawie, absolwentem II kursu zawodowego (15 VIII 1920 – 15 II 1921) w Szkole Podchorążych Artylerii w Poznaniu, w l. 1921–8 instruktorem tamże w Centralnej Wojskowej Szkole Gimnastyki i Sportów, a od r. 1929 instruktorem w Centralnym Inst. Wychowania Fizycznego w Warszawie. Prowadził na antenie Polskiego Radia gimnastykę poranną. W kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził w stopniu kapitana 1. baterią w 13. dyonie artylerii ciężkiej; po r. 1945 pozostał na emigracji i był przedstawicielem paryskiej „Kultury” na stan Ohio (USA). S. miała też siostrę Czesławę (1899–1950), zamężną Zwolińską.

Po przeprowadzce rodziny do Warszawy Konopacka uczęszczała prawdopodobnie do gimnazjum żeńskiego Cecylii Plater-Zyberkówny. Na jej zainteresowania sportowe miał wpływ brat. Zimą 1923/4 ukończyła kurs narciarski warszawskiego Akad. Związku Sportowego (AZS) w Zakopanem. Od wiosny 1924, za namową Heleny Woynarowskiej, uprawiała lekkoatletykę w AZS Warszawa, koncentrując się na rzucie dyskiem; jej pierwszym trenerem był selekcjoner reprezentacji Polski w lekkoatletyce, Francuz Maurice Bacquet. Już w r. 1924 uzyskała w rzucie dyskiem tytuł mistrzyni Polski; sukces ten powtarzała w l. 1925–8. Mistrzostwo Polski zdobyła też w innych konkurencjach lekkoatletycznych: pchnięciu kulą (1924–8) i rzucie oszczepem (1926). W l. 1925–8 ustanowiła 19 rekordów Polski: w rzucie dyskiem (8), pchnięciu kulą (5), pięcioboju (3), skoku w dal (2) i rzucie oszczepem (1). Równocześnie pisała wiersze, które dzięki rekomendacji Kazimierza Wierzyńskiego publikowała od r. 1926 w miesięczniku „Skamander” oraz tygodnikach „Wiadomości Literackie” i „Świat”.

Dn. 20 V 1926 w Warszawie ustanowiła Konopacka rekord świata w pchnięciu kulą (8,59 m), a 26 V 1926 – rekord świata w rzucie dyskiem (34,15 m). Światowy rekord rzutu dyskiem pobiła następnie 4 IX 1927 (39,18 m); podobne sukcesy odnotowała w rzucie dyskiem oburącz (4 IX 1927 – 64,60 m, 12 VII 1928 – 65,38 m, 4 XI 1928 – 66,48 m). W II Światowych Igrzyskach Kobiet w Göteborgu (27–29 VIII 1926) zdobyła mistrzostwo świata w rzucie dyskiem (31,71 m) oraz brązowy medal w pchnięciu kulą oburącz; zwyciężyła też w konkursie pokazowym rzutów piłką uszatą (800 g). W rzucie oszczepem zajęła piąte miejsce. W l. 1927–8 zdobywała mistrzostwa Polski w rzucie dyskiem oburącz i pchnięciu kulą oburącz; podobne mistrzostwa uzyskała z jej udziałem w r. 1927 sztafeta 4×200 m i w r. 1928 sztafeta 4×100 m. Również w r. 1928 zdobyła Konopacka tytuł mistrzyni Polski w skoku wzwyż. Uczestniczyła w l. 1927–8 w dwóch zawodach międzypaństwowych z Austrią. W l. 1927 i 1928 dwukrotnie otrzymała «Wielką Honorową Nagrodę Sportową», ufundowaną przez Państw. Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, a także dwukrotnie zwyciężyła w plebiscycie tygodnika „Przegląd Sportowy” na dziesięciu najlepszych sportowców Polski. Od r. 1927 występowała w reprezentacji Polski. Ciesząc się już sporym rozgłosem, wzięła udział w Igrzyskach IX Olimpiady w Amsterdamie. Dn. 31 VII 1928 odniosła tam swój największy sukces, zdobywając pierwszy złoty medal olimpijski dla Polski (w rzucie dyskiem, 39,62 m); jednocześnie ustanowiła tym wynikiem rekord olimpijski i rekord świata. W plebiscycie dziennikarzy sportowych uznano ją za Miss Igrzysk. Wielokrotnie wypowiadała się na łamach redagowanego przez Wierzyńskiego „Przeglądu Sportowego”, a w ilustrowanym tygodniku sportowym „Stadion” (R. 6: 1928 nr 51/52) zamieściła artykuł Tajemnica moich sukcesów. Dn. 1 XII t.r. otrzymała godność członka honorowego AZS Warszawa. Dn. 20 XII w Rzymie poślubiła płk. Ignacego Hugona Matuszewskiego (zob.).

W l. 1928 i 1929 uczestniczyła Konopacka w organizowanych przez Ludwika Hieronima Morstina w Pławowicach (pow. miechowski) zjazdach poetyckich. Wydała tomik siedemnastu wierszy Któregoś dnia (W. 1929), wysoko oceniony przez Karola Wiktora Zawodzińskiego („Wiad. Liter.” 1929 nr 12). Od 26 V 1929 wchodziła w skład Zarządu Centrali Polskich Akademickich Związków Sportowych. W dalszym ciągu uprawiając lekkoatletykę, zdobywała kolejne tytuły mistrzyni Polski: w pięcioboju (1928–30), trójboju (1930), rzucie oszczepem (1930), rzucie dyskiem (1930–1) i sztafecie 4×200 m (1931). W l. 1924–31 została 26 razy mistrzynią i 56-krotną rekordzistką kraju w różnych konkurencjach lekkoatletycznych. W warszawskim AZS grała w hazenę (siedmioosobową piłkę ręczną dla kobiet) oraz koszykówkę; jej pasją była jazda samochodem sportowym. Podczas III Światowych Igrzysk Kobiet w Pradze (1930) została ponownie mistrzynią świata w rzucie dyskiem (36,80 m). Po piątych w jej karierze międzypaństwowych zawodach z Włochami (sierpień 1931) zakończyła karierę lekkoatletyczną.

W l.n. uprawiała Konopacka tenis ziemny, startując w turniejach krajowych w barwach Warszawskiego Lawn Tenis Klubu (w r. 1937 na liście klasyfikacyjnej Polskiego Związku Lawn Tenisowego zajmowała dziesiąte miejsce); największe sukcesy odnosiła w grze mieszanej z Janem Małcużyńskim, Czesławem Spychałą, Zbigniewem Błeszyńskim i Włodzimierzem Marszewskim. Od r. 1932 wchodziła w skład Rady Tow. Krzewienia Kultury Fizycznej Kobiet w Warszawie; prowadziła w Towarzystwie komisję dochodów niestałych, a w l. 1934–7 była prezesem oddziału warszawskiego. Z ramienia Towarzystwa w okresie 1 IX 1935 – 15 XII 1936 kierowała redakcją warszawskiego dwutygodnika sportowego dla kobiet „Start”. Należała do Komisji Technicznej oraz Zarządu Międzynarodowej Sportowej Federacji Kobiet, a w r. 1934 wzięła udział w II Kongresie Kultury Fizycznej Kobiet w Warszawie. Była pierwowzorem Leny w komedii satyrycznej „Rzeczpospolita poetów” (Kr. 1934) Morstina (premiera 19 V 1934 w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie w reż. Juliusza Osterwy, z Hanną Daszyńską w roli Leny). W dn. 7–11 VI 1937 uczestniczyła w obradach 34. sesji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego w Warszawie. W l. 1938–9 była członkiem Zarządu Związku Polskich Związków Sportowych – Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Dn. 26 III 1938, wraz z mężem i gen. Stanisławem Rouppertem, reprezentowała Polskę na uroczystości wmurowania urny z sercem P. de Coubertina w greckiej Olimpii; następca tronu greckiego, ks. Paweł, udekorował ją wtedy, jako pierwszą z grona zwycięzców olimpijskich, symboliczną gałązką oliwną z Olimpii.

Gdy po wybuchu drugiej wojny światowej mąż Konopackiej we wrześniu 1939 ewakuował zasoby złota Banku Polskiego, to ona miała kierować jednym z autobusów; jej udziału w konwoju nie potwierdzają jednak źródła archiwalne. Oboje przedostali się przez Rumunię i Turcję do Francji, a w czerwcu 1940, po kapitulacji Francji, udali się do Hiszpanii; po przekroczeniu granicy zostali aresztowani i osadzeni w więzieniu w Madrycie. W ich sprawie interweniował, za pośrednictwem Ignacego Paderewskiego, prezydent USA, F. D. Roosevelt. Uwolnieni po kilkunastu dniach, wyjechali do Portugalii, skąd na statku «Excelsior» przybyli 2 IX 1941 do Nowego Jorku, gdzie zamieszkali na stałe. Tam Konopacka pomagała mężowi w jego działalności społeczno-politycznej. Po jego śmierci (3 VIII 1946) zarabiała na życie, prowadząc w Roslyn pod Nowym Jorkiem szkółkę narciarską dla młodzieży. Dn. 27 XII 1949 wyszła za mąż za Jerzego Szczerbińskiego, warszawskiego tenisistę, który w Nowym Jorku prowadził sklep z rękodziełem ludowym i antykami. Odtąd projektowała damskie ubrania i prowadziła sklep konfekcyjny. W r. 1958 na pokładzie transatlantyku «Batory» przybyła po raz pierwszy po wojnie do Polski; jej wizytę szeroko relacjonowały media krajowe. Po śmierci męża w r. 1959 przeprowadziła się do Sebastian na Florydzie. Zajęła się wówczas malarstwem. Po ukończeniu nauki w Indian River Junior College w Fort Pierce otworzyła własną pracownię; malowała głównie kwiaty, martwą naturę i pejzaże. Obrazy wystawiała pod pseud. Helen George. Przez cały czas pobytu w USA uprawiała różne formy aktywności fizycznej: tenis, pływanie, turystykę kolarską i żeglarstwo.

W l. 1970 i 1975 odwiedziła S. ponownie Polskę. Z inicjatywy Polskiego Komitetu Olimpijskiego Poczta Polska wyemitowała w r. 1975 kartę z jej portretem (wg projektu H. Chylińskiego); była to pierwsza z cyklu kart pocztowych, poświęconych uczestnictwu Polaków w igrzyskach olimpijskich. Z okazji 50. rocznicy zdobycia pierwszego polskiego złotego medalu olimpijskiego Polski Komitet Olimpijski ogłosił r. 1978 Rokiem Sportu Kobiet w Polsce. S. w r. 1978 przeprowadziła się do Bradenton na Florydzie, gdzie pisała wspomnienia (zaginione). W tym czasie prawdopodobnie wyszła po raz trzeci za mąż za Amerykanina Stove, jednak zawarcia tego małżeństwa nie udało się potwierdzić. Zamieszkała w pensjonacie dla osób starszych («Bishop Glenny Home») w Holly Hill na Florydzie. Tam, w r. 1988, w 60. rocznicę zdobycia złotego medalu olimpijskiego, została udekorowana Srebrną Odznaką Orderu Zasługi PRL. Zmarła 28 I 1989 w Daytona Beach na Florydzie. Uroczystości pożegnalne odbyły się 10 II w Baldwin Funeral Home w New Smyrna Beach, a 11 II ciało zostało skremowane. Urnę z prochami przewieziono do Warszawy i złożono 18 X 1990 w grobie rodzinnym na cmentarzu Bródnowskim (kw. 67D rząd I grób 26).

Wszystkie małżeństwa S-iej były bezdzietne.

Imieniem Haliny Konopackiej nazwane zostały Ośrodek Sportu i Rekreacji (8 V 1994) oraz Gimnazjum nr 2 w Rawie Maz.; jej imię noszą też ulice w kilku miastach polskich, m.in. w Opolu i Piekarach Śląskich. W r. 1994 Maria Rotkiewicz i Krzysztof Zuchora w książce „Halina Konopacka. Wznosiłam świat miłością” (W., wyd. 2, W. 2008) przedrukowali wiersze z tomiku Któregoś dnia. W r. 2000 odsłonięto poświęconą Konopackiej tablicę w Alei Gwiazd Sportu w Cetniewie, dzielnicy Władysławowa. Od r. 2004 jej imię nosi Wyższa Szkoła Kultury Fizycznej i Turystyki w Pruszkowie. Dn. 6 V 2008 Muz. Sportu i Turystyki oraz Fundacja Centrum Edukacji Olimpijskiej zorganizowały w Warszawie uroczyste spotkanie dla uczczenia 80. rocznicy zdobycia pierwszego złotego medalu olimpijskiego dla Polski.

Rys. z r. 1928 przez Wacława Piotrowskiego (zaginiony), reprod. m.in. w: „Świat” R. 23: 1928 nr 22 s. 13; Rzeźba w brązie przez Zofię Trzcińską-Kamińską w Muz. Sportu i Turystyki w W.; Fot. portretu przez J. P. Janowskiego, w: „Wiad. Liter.” 1934 nr 17 s. 7; – Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, Tor. 2003 II; Encyklopedia statystyczna polskiej lekkiej atletyki 1919–1994, W. 1994; Głuszek Z., Polscy olimpijczycy 1924–1976, W. 1980 (fot.); Judycki Z. A., Polscy sportowcy w świecie, Kielce 2007 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Najlepsi polscy sportowcy XX wieku, W. 2002 (fot.); Najlepsi z najlepszych. Polscy złoci medaliści olimpijscy, W. 2001 (fot.); PSB (Morstin Ludwik Hieronim); Rybka R., Stepan K., Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kr. 2003 (dot. brata, Tadeusza); Tuszyński B., Polscy olimpijczycy XX wieku (1924–2002), Wr. 2004 (fot.); Tuszyński B., Kurzyński H., Leksykon olimpijczyków polskich 1924–2006, W. 2006 (fot.); ciż, Od Chamonix i Paryża do Vancouver. Leksykon olimpijczyków polskich 1924–2010, W. 2010 (fot.); Who’s who in Central and East-Europe 1933/34, Zurych 1935; toż za l. 1935/36, Zurych 1937; Wryk R., Sport olimpijski w Polsce 1919–1939. Biogramy olimpijczyków, P. 2006 (fot.); – Bolesławski B., Pierwsze i najpiękniejsze złoto, „Rzeczpospolita” 2008 nr 178 s. 26–7 (fot.); Daszkiewicz A., Po prostu Halina Konopacka, „Okolice” 1988 nr 5/6 s. 75; Dziesięciolecie Polski odrodzonej, (fot.); 90 lat na olimpijskim szlaku, W. 2009 s. 27, 35 (fot.), s. 67 (fot.), s. 439; Garlicki T., Przyczynki do działań artylerii ciężkiej w wojnie obronnej Polski w 1939 r., „Wojsk. Przegl. Hist.” 1981 nr 1 s. 124 (dot. brata, Tadeusza); Lipoński W., Polacy na olimpiadach, P. 2000 s. 22–3 (fot.), s. 120; Lis J., Romantyczne olimpiady, W. 1984 s. 50–63, 182; Marczak-Oborski S., Kronika życia teatralnego w Polsce 1918–1939, „Pam. Teatr.” R. 26: 1977 z. 3 s. 326; Michalski P., Halina Konopacka – kobieta renesansu, „Nowa Myśl Pol.” 2004 nr 45/46 s. 13; Moszumański Z., Kozak Z., Wojenne szkoły dla oficerów artylerii (1914–1921), Pruszków [2002] (dot. brata, Tadeusza); Pawlak A., Konterfekt polskich olimpijczyków XX wieku na emigracji, w: Rodacy na stadionach świata. Materiały X Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej „Polscy i polskiego pochodzenia sportowcy, trenerzy i działacze sportowi w świecie” Kielce, 22–23 września 2007, Kielce 2007 s. 184, 189; Petruczenko M., Pierwsza dama Drugiej Rzeczypospolitej, „Przegl. Sportowy” 1989 nr 25 s. 3 (fot.), nr 30 s. 6 (fot.), nr 35 s. 6 (fot.), nr 40 s. 6 (fot.); Pół wieku AZS 1908–1958, W. 1961 s. 60–5; Pruszyńska A., Halina Konopacka (1900–1989) złota legenda polskiego sportu, tamże, s. 193–200 (fot.); Rojek W., Odyseja skarbu Rzeczypospolitej. Losy złota Banku Polskiego 1939–1950, Kr. 2000 s. 34; Stradecki J., W kręgu „Skamandra”, W. 1977; Tomaszewski B., Dwa złota Haliny Konopackiej, „Sportowiec” 1988 nr 29 s. 16–17 (fot.), nr 30 s. 12–13; Tuszyński B., Prasa i sport 1881–1981, W. 1981 s. 202 (fot.), s. 204; tenże, Rzut oka na główne kierunki rozwoju polskiej prasy sportowej do 1939 roku, „Roczn. Hist. Czasopiśm. Pol.” T. 12: 1973 z. 4 s. 512; Wryk R., Akademicki Związek Sportowy 1908–1939, P. 1990 (fot.); Zapert T. Z., Podwójnie złota, „Rzeczpospolita” 2000 nr 263 (fot.); Zawodziński K. W., Wśród poetów, Kr. 1964; – Akademicki Związek Sportowy 1908–1983. Wspomnienia i pamiętniki, P. 1985; Arciszewska Z., Po obu stronach oceanu. Wspomnienia, Londyn 1976 s. 17; Budny M., Wspomnienia niefrasobliwe, Londyn 1985; Fiedler A., Wiek męski-zwycięski, P. 1983 s. 102; Ginter M., Pół wieku wspomnień, W. 1999; Krzyżanowski W., Lata bukaresztańskie (3), „Zesz. Hist.” (Paryż) 1978 nr 43 s. 165–6; Lipiński E., Pamiętniki, W. 1990; Nałkowska Z., Dzienniki, W. 1988 IV cz. 2; Pawłowicz T., Obraz pokolenia, Kr. 1999; Schmitzek S., Drogi i bezdroża minionej epoki. Wspomnienia z lat pracy w MSZ (1920–1939), W. 1976; Sokolnicki M., Dziennik ankarski 1939–1943, Londyn 1965; Stolarek K., Spadochroniarze Niepokalanej, w: Zachodnie losy Polaków, Łomża 1997 s. 397; – „Dzien. Łódz.” 1994 nr 201 (F. Lewandowski, fot.); „Dzien. Zachodni” 1958 nr 180 (fot.); „Ilustr. Kur. Pol.” 1958 nr 177, 181 (fot.); „Kultura” 1978 nr 32 s. 16 (B. Tomaszewski); „Kultura” (Paryż) 1990 nr 3 s. 159 (informacje o śmierci brata, Tadeusza); „Przegl. Sportowy” 1928 nr 27, 29–37 (fot.); „Stadion” 1928 nr 29 (fot.); „Start” 1928 nr 5, 11–18 (fot.), nr 22 (fot.); „Świat” 1928 nr 30 (fot.), nr 32 (fot.), nr 41 (fot.), nr 45 (fot.), nr 52 (fot.); „Trybuna” 1994 nr 282 s. 19 (S. Wilk, fot.), 1997 nr 265 (A. Lewandowski, fot.); „Trybuna Ludu” 1958 nr 207; „Twórczość” 2001 nr 1 s. 146–7 (M. Grześczak); „Wiad. Liter.” 1926 nr 9 (fot.), 1928 nr 33 (fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1989: „Dzien. Pol.” nr 26, „Kultura” (Paryż) nr 5, „Nowy Dzien. – Polish Daily News” (Nowy Jork) nr z 4–5 II, nr 4619, „Przegl. Sportowy” nr 21 (fot.), „Więź” nr 5, „Życie Warszawy” nr 32, 198 (M. Petruczenko); – B. Ossol.: rkp. 17186/II (mater. do biogr. i twórczości lwow. artystów grafików dwudziestolecia międzywojennego zebrane przez Irenę Rylską); Muz. Sportu i Turystyki w W.: Mater. arch., nagrania radiowe, fot., nekrologi; – Informacje i mater. Krystyny Koteckiej z W. i Aleksandra Konopackiego z Łomianek pod W.

Maria Rotkiewicz